Bart R. en zijn schooljaren..

Als het einde van je loopbaan in het zicht begint te komen, schieten ook daarmee de herinneringen van vroeger jaren als paddenstoelen uit de grond. We hebben al wat verhalen op de website staan, beginnende bij Bart R……, die we hebben kunnen lezen waarbij tal van herinneringen de revue passeren. Ditmaal hebben we bijzondere verhalen over die jaren, namelijk de periode van de schooljaren. Via de bijgeplaatste foto’s zullen we ook de sfeer van destijds naar voren halen zodat het met name voor de ouderen onder ons wel heel bekende beelden zullen zijn die ons weg laten meimeren naar vroeger: ‘een tijd waar alles beter was dan nu….’. Maar is dat nu eigenlijk wel waar.?

In die jaren, we spreken nu (1955/1960 - 2008) bijna 50 jaar geleden, hadden we het als schoolgaande jeugd bepaald niet breed. Hoewel de oorlog al enkele jaren achter ons lag, was er in die tijd niet ‘ de welvaart ‘ zoals velen die kennen. De opbouw was weliswaar in volle gang en had de watersnoodramp van 1953 nogal wat lelijke plekken achtergelaten, was het voor ons jongeren best wel eens ‘het op ’n houtje bijten’ geblazen. Het was ook de tijd dat ik me heel goed kan herinneren dat mijn moeder in februari 1953 een wiegje in huis had neergezet en dat de kans bestond dat we een watersnoodwees zouden krijgen.

Bart R. in een oude HTM-bus. De foto is gemaakt in de zeventiger jaren van de vorige eeuw. Hij vertelt o.a. over heel wat oude herinneringen die allen verbinding hebben met het openbaar vervoer van destijds.

Wij als jongeren hadden niet veel, hoewel.? We hadden wel de slootjes in de buurt waar je over kon springen, de hoge bomen om in te klimmen en de bosjes waar we ‘verborgen’ hutten hadden. We hadden de blauwe tram op een straatlengte van ons huis gelegen en natuurlijk de niet weg te denken Eltax bussen. Ons vader was weer kennis met o.a. de gebroeders Van Ulden, de ondernemers van de Eltax en zodoende hoorde je nog wel eens wat er zo hier en daar ronde deed. Diverse chauffeurs van de Eltax woonden ook in onze wijk. Ook diverse NZH-bus- en trammensen hadden in de loop der jaren een goed heenkomen in onze wijk gezocht. Maar buschauffeurs van de NZH waren echter zeer dun bezaaid….op een na.!

Het was een man die in 1956 bij ons in de straat was komen wonen, iemand die met zijn gezin in dat jaar de revolutie in Hongarije had weten te ontvluchten en niet lang daarna een chauffeur op een Crossley van de NZH werd. We hadden dus iets gemeen met het openbaar vervoer van destijds.
We zullen dit verhaal daarom in delen opsplitsen. Laten we eerst beginnen met de vakanties. Natuurlijk waren we lid van een wijkvereniging wat (automatisch) inhield dat we op een gegeven moment voor een dag(en) uit, opeen werden gepakt in een gehuurde NZH-Crossley van de NZH die was komen voorrijden, om weg te brengen om voor enige tijd onze vakantie te laten doorbrengen op de heide in de buurt van Lunteren. Wel gezellig met heimwee natuurlijk, voorzien van een tas met boterhammen, een appel, enige lolly’s en een fles Riedel en diverse leuke uitstapjes. De dierentuin, een soort speelweide en nog veel meer en dat alles samen met diezelfde NZH-Crossley.!

Het geeft een goed beeld van die tijd. Een Eltax Ford-bus rijdend achter de stadstram van de NZH. In het midden een schoolklas uit die tijd, een soortgelijke klas waar Bart R. in zijn jongere jaren de nodige lessen kreeg. Rechts onze groenteboer, de heer Van ’t Zelfde achter de karakteristieke groetenwagen en paard en bijna dagelijks in de straten te zien.

Op een gegeven moment werd ik op een school geplaatst die op een steenworp afstand van het station was gelegen. Bepaald geen modern gebouw, maar het was qua openbaar vervoer natuurlijk wel een geweldige locatie. Het was een samenkomen van blauwe trams, de HTM ‘Hagenaars’ en hele ritsen bussen van veel ondernemingen. Zo reden er bussen van Langhout (NAL), Maarse & Kroon, wagens van de Citosa, de NZH en Eltax. Het was best een druk knooppunt te noemen vooral omdat achter het station van Leiden Het Academisch Ziekenhuis was gelegen. De autobus moest dus voor het schoolbezoek uitkomst bieden. Soms werd door de ouders toegestaan om met de (4de hands) fiets naar school te mogen gaan. Voor de ouders geen goed idee want het verkeer in die tijd was nou ook weer niet bepaald veilig te noemen. Zo was het mogelijk om niet ver van huis de bus te nemen naar school. Het waren die tijd de oude Ford busjes, knus, sober en rumoerig.

Op deze foto’s zien we de Ford-busjes van de Eltax, wagens die vele jaren in Leiden actief waren. Op de rechter foto, genomen voor het stationsgebouw te Leiden, zien we een Chevrolet bus met neusje en een Fordje erachter.

Het was ook de tijd dat we als jeugd in de ‘lijntjes’ moesten lopen omdat de meeste chauffeurs ook bekenden waren van onze ouders en wij dus niet veel konden uithalen.! Zo reden we vaak met deze busjes naar school v.v., soms afgewisseld door het Chevrolet-busje die een ‘neus’ had en als reserve op de lijn werd ingedeeld. Uiteindelijk was het tijd geworden dat de Ford-busjes plaats moesten gaan maken voor de fraai ogende Mercedes Benz wagens die op statige wijze door Leiden reden. Het was een leuke tijd om er op terug te kijken. Het duurde niet lang en de geruchten staken de kop op dat de Eltax door de NZH overgenomen zou gaan worden….

Voor die tijd waren deze Mercedes Benz bussen met een opbouw van Den Oudsten heel modern te noemen. We zien hier foto’s van zo’n wagen, een op de brug nabij de Douzastraat en eentje die slingerend de singel neemt. Rechts een haltebord.

Ondanks die perikelen konden we toch nog volop gebruik maken van de tram. Met moeder een dagje uit naar het statige Den Haag. Dus met de ‘Blauwe’ via het centrum van Leiden naar de Rijnsburgerweg waar we konden overstappen op de ‘Hagenaar’. De herinnering dat ik helemaal achterin een salonaanhangwagen mocht zitten staat me ruim voor de geest, wat een ervaring was dat.! Zo hebben we toch nog enige tijd gebruik kunnen maken van de tram. Zeker wanneer Leiden in het 3 oktober gedruis gedompeld was, voor het openbaar vervoer een improvisatie van de hoogste plank. Trams reden niet verder dan de grens van het centrum en de bussen reden andere routes. Desondanks blijven het dankbare herinneringen.

Maar ook aan de school nabij het station in Leiden kwam een einde. De opvolger werd een Mulo in Voorschoten. Dat betekende wel iedere dag met de tram van Leiden Lammenschans naar Voorschoten v.v. Dat waren mooie ritten, een belevenis om nimmer te vergeten. Het was ook de tijd dat de Eltax als busbedrijf ophield te bestaan en de Crossley’s en Bolramers van de NZH het vervoer gingen overnemen.

Drie fraaie beelden van de tram in Leiden. De spoorwegovergang, de tram in de Breestraat en op een punt waar het karakteristiek is te nomen namelijk nabij het Noodeinde. Zo zag Leiden er uit in mijn jeugdjaren, een geweldige tijd.!

Heel goed staat nog goed voor de geest over de route die de bus nam via de fraaie Leidse singels. Deze routes staan werkelijk nog in het geheugen gegrift. Slingerend over de smalle weg langs de fraaie singels, de oude statige gebouwen en de vele bruggen. Het was lijn, de buslijn die we ook namen om van- en naar school te komen.

Als je niet naar School hoefde en je had een rijwiel ter beschikking, dan kon het gebeuren dat we met vriendjes op pad gingen. Uitgerust met een fles ‘Exota’ en enkele dubbelgebakken puntbroodjes in de tas gingen we op weg richting station Leiden. Dat was tenslotte het domein van de trams- en bussen. Het was wel jammer dat we in die tijd geen camera ter beschikking hadden. Toch staat alles nog helder voor de geest. De vele busperrons die het station destijds kende, het opstelterrein van de trams en de diverse gebouwen rondom. Via de oude Veemarkt en Schuttersveld bereikten we het hart van het vervoer in Leiden. Zo konden we ook een blik werpen op de NZH-remise aan de Rijnsburgerweg. Dat moest achter een hek bekeken worden want toestemming om het terrein op te komen zat er voor ons niet in. Voor 10 cent kochten we dan maar een perronkaartje om op het station te komen zodat we daar de inkomende en uitgaande treinen te bekijken. Op zich was dat al een spektakel van grote orde.!

Die oude tijd weer even actueel. De Ford bussen, de stalling van de Eltax bussen aan de Zoeterwoutseweg en de bekende reclames op deze bussen als ‘Van Muiden schildersbedrijf’ en ‘ Pronk met de was van Spronk’ zijn nog wel bekend.

Hadden we dit gedeelte achter de rug dan fietsten we via de garage van de gebroeders Van Ulden naar de Zoeterwoutseweg om dicht bij de stalling te kunnen komen van de Eltax-bussen. Zo konden we veel zaken bekijken. Op de terugweg naar huis zagen we de Citosa bussen naar het ‘platteland’ gaan en bleven dan staan tot de wagens uit het zicht verdwenen en we verder gingen met onze dagdromen.

Links een leuke foto van de oude Veemarkt in Leiden waar het vaak erg druk was met handjes slaande boeren. Rechts is ook een leuke foto, het Eltax-kantoor aan het station in Leiden gevestigd in een oude bus van de ATO.

En dan komt de tijd dat de Eltax als busbedrijf ophield te bestaan. Dat was ook ‘het verhaal’ in de wijk.! Hoe moest het nu verder.? Het waren de grote bussen van de NZH die nog even naast de tram de scepter van het openbaar vervoer ter hand namen. Het was een hele ommezwaai waarbij we wel hoorden dat de meeste chauffeurs van de Eltax bij de NZH verder konden gaan. Je moest wennen aan die donkere grote bussen nu die zilver- met blauw kleurige Eltax bussen ons wijk niet meer bereden.

Wat ook nog heel duidelijk voor de geest gehaald kan worden is het feit dat we op een dag ergens in het centrum van leiden een Crossley zagen rijden met een heel vreemd uiterlijk. Bij nader onderzoek bleek het te gaan om een NZH-Crossley in een nieuwe kleurstelling. Het oude donkergroen had plaats gemaakt voor het nieuwe crème met grijs. En zoveel veranderde in die tijd niet dus viel zulke zaken snel op. Maar gezien de lopende verhalen zou deze ommezwaai de inleiding kunnen zijn voor grote veranderingen in de stad leiden.

Drie Crossley’s van de NZH. Geheel links de in Engeland gebouwde Crossley. In het midden een mooi beeld van station Leiden oude tijd, waar een Eltax bus naast een NZH wagen staat en rechts de Crossley in de nieuwe kleurstelling.

Ook waren in mijn jeugd tijden dat we als ‘broekjes’ naar de boer werden gestuurd. Niet om verse melk of kaas te halen, maar zelfs voor een week of zes te gaan verblijven. Dit kwam door het feit dat de beginjaren na de oorlog nou maar weinig voor ons jongeren te bieden hadden. Het was niet ongewoon in die tijd want al eerder verbleven we bij de ‘nonnen’ in Bunde waar we toch wel een en ander werd bijgebracht, maar dit even terzijde. Om hierbij een voorbeeldje te geven: ik kan me nog goed herinneren dat de tijd we ‘regeringsbrood’ moesten eten, een grijs soort brood dat heel weinig kostte dat we smeerden met het vet van uitgebakken spek.!

Het betekende in die tijd dat de grote schoolvakanties begonnen en die doorgebracht moesten worden bij de boer. Het werd Heelsum ergens op de Veluwe. Met zo’n 40 jongeren verbleven we daar op een boerderij, de ene groep ging door voor het doen van spellen, de andere groep voor wat meer avontuurlijke ondernemingen en de rest die het leven van de boer wilde volgen. De uitstapjes die we maakten waren voornamelijk in Heelsum, Oosterbeek en Renkum. Daar namen we wel eens de bus, veelal een Crossley met aanhanger. Op die wijze reden we dan naar Arnhem, bezochten het kasteel Doorwerth en gingen een wandeling langs de Rijn maken. Verder was de natuur daar zeer fraai te noemen en dat deden we door vele wandelingen te maken. In Arnhem zagen we de trolleybussen, een systeem dat voor ons ‘bleekneuzige westerlingen’ totaal onbekend was. Het mooie van Arnhem en omgeving waren de mooie donkerblauwe bussen, een lust voor het oog.!

En zo zagen we de bussen van destijds. Een NBM-Crossley met een verbouwde Ford-bus als aanhangwagen. Verder een nieuw fenomeen, de Trolleybussen van het GVA in Arnhem die zo geruisloos voorbij reden.

Aan deze tijd hebben we hele leuke herinneringen, sommige zullen zeggen: ‘die oude tijd…’. Het was wel zo dat wij niet onze bleke neusjes bij de boer op verhaal moesten komen en eigenlijk was dat ook wel zo. Op het land meewerken, slapen op de hooizolder en de vele uitstapjes maakten het aantrekkelijk. Zo weet ik nog heel goed het Airborne monument in Heelsum, een plek die waardig werd betreden. Het vinden van veel nog intact zijnde munitie in de grond dat tijdens het ploegen bloot kwamen te liggen. De schitterende natuur doorkruist met een beekje waar werkelijk kraakhelder water doorheen stroomde. Maar aan alles kwam een eind en de weg naar het westen lag weer open….

Drie sprekende foto’s. Het Airborne monument in Heelsum, een druk bezochte plaats. Een bus van het GVA zoals wij die zagen en het leuke busstation in Arnhem die we zagen tijdens een uitstapje.

Nu even terug naar die zo karakteristieke Ford-busjes. Er is niet veel bewaard van die wagens. Na de tweede wereldoorlog werden er op basis van door Amerika geleverde Ford-chassis, Verheul carrosserieën gebouwd en bij vele busbedrijven in dienst genomen. Slechts een busje is voor het nageslacht bewaard gebleven. Onderaan deze pagina een opzetje zoals de Stichting Veteranen Autobussen maakte kunnen we wat meer over het bewaarde exemplaar te weten komen.

Het is een oud exemplaar van het Arnhemse vervoerbedrijf GVA. Deze bus nummer 51 is in de loop der jaren prachtig opgeknapt en staat zo af en toe wel ergens te pronken. Gert en Sija wisten de wagen kort geleden op foto vast te leggen. Het is nu een tastbare herinnering geworden aan onze jeugd, naast de prachtige NZH-bus- en tramwagens die in Haarlem staan. Over HTM-rijtuigen niets dan goeds, daar zijn er gelukkig nog genoeg voor museumdoeleinden beschikbaar.
Niet lang geleden stuurde iemand leuke foto’s toen van een Mercedes bus ergens op een camping. Direct konden we zien dat het ging om een oude Eltax Mercedes die kennelijk de tijd heeft overleefd en als camper nog steeds door het leven gaat.

Zo eindigt toch weer een stukje geschiedenis dat beslist niet vergeten mag worden en dat ouderen onder ons wel zal aanspreken.

1947: Een oude Ford bus behouden

merk Ford, type 59B.

carrosserie Verheul
bouwjaar 1947
kenteken NB-51-98
zitplaatsen 26
soort bus Stadbus
naar SVA 1972
werkgroep Apeldoorn-Arnhem
vorige eigenaar GVA 51 (ex 58)
inzetbaarheid Deze bus is momenteel rijvaardig.

De geschiedenis van deze bus
Na de 2e wereldoorlog was er een groot tekort aan busvervoer in Nederland. Nederland importeerde in 1946 500 Ford-buschassis. Ruim 100 stuks kwamen in dienst bij NS dochterondernemingen. De overige bij particuliere ondernemers en (middel) grote steden. Diverse carrosseriebedrijven bouwde de carrosserie. De Arnhemse stadsbus nr. 58 is gebouwd door Fokker. Fokker bouwde in licentie deze bus daar de productie capaciteit te klein was om het Nederlandse autobus wagenark weer op volle sterkte te brengen. Door de oorlog waren er immers vele bussen vernietigd of meegenomen door de Duitse bezetter. Fokker bouwde de bus in licentie voor Verheul. Fokker, bouwde niet als enige vliegtuigbouwer bussen. Ook Aviolanda en De Schelde bouwde bussen. De 58 is een Ford trambus met een carrosserie ontwerp van Verheul. De bus is in 1946 in dienst gekomen op de stadsdienst van Arnhem. Arnhem had voor de tweede wereldoorlog een vervoer van trams en bussen. Na de WO2, in 1946, besloot men over te gaan op trolley bussen en behield men ook de bussen. Na een verbouwing in bedrijf genomen met wagenparknummer 51. Totaal beschikte vervoersbedrijf over 14 bussen van dit type waarvan 8 met een carrosserie van Verheul en de resterende van Jongerius. Na zijn actieve leven op de stadsdienst heeft deze bus als lesbus gediend voor chauffeurs en als reserve in Arnhem. Daarna werd deze omgebouwd tot jeugd biblio bus. In 1972 kwam de bus naar de SVA en werd daar gerestaureerd. Samen met de door de SVA bewaarde trolleybussen houd deze bus de historie van Arnhem in leven.

Bart R, en diverse vrienden