Bart R. en de bussen: Deel 2

Bart R., de variëteit aan bussen,
het bedrijf en de mensen (deel 2)
Het rood maakt plaats voor het bekende gebroken wit. We gaan in deel 2 verder met een periode van de lage vloerbussen. Het is de tijd dat HTM op zoek ging naar een bustype met een nieuw concept. Een LVB, een lage vloerbus, dus een bus zonder traptreden. Een lage vloerbus moest het antwoord worden. Zo kwam men bij Neoplan terecht. Zoals eerder al besproken was in die tijd actief in de ACB- commissie en als zodanig hebben we veel contact met collega Ton Smol van de Technische Dienst, die dit onderwerp in zijn pakket had. Men had gekozen voor een Neoplan lage vloerbus. Ik herinner me nog heel goed hoe er een keus gemaakt moest worden voor een motortype. Men kon een DAF motor nemen met de wetenschap dat die na een bepaald aantal draaiuren vervangen zou moeten worden of men koos een grote V-8, luchtgekoelde Deutz motor waarbij de fabrikant dan 600.000 fabrieksgarantie zou geven. HTM had al jarenlang ervaring met de DAF- motoren die erg gevoelig waren om bij warm weer te heet te worden. Dus de keus viel op de Deutz.!
Het was rond de verjaardag van 60 jaar Autobusdienst HTM toen de eerste ‘proef’ Neoplan ‘701’ in huur van die busbouwer naar Den Haag kwam. Later kwamen nog twee proefwagens, de ‘702 en 703’ de gelederen versterken. Met deze bussen hebben we een tijd lang op de lijndienst gereden en de nodige ervaringen opgedaan. Op basis van deze drie proefwagens liet HTM de serie bussen bouwen die de nummers ‘704 t/m 773’ zouden worden en die waren uitgevoerd met de krachtige V-8 KHD Deutz luchtgekoelde motoren waren uitgevoerd. Eigenlijk had Neoplan geen 12-meter bus met lagevloer beschikbaar. Oorspronkelijk was ‘onze’ bus een dubbeldekker die door Neoplan als 12 meter bus in de bouw werd aangepast. Jammer daarbij is, dat het oorspronkelijke concept een voorruit had met een middenstijl. Die middenstijl heeft men toen laten verwijderen een gang van zaken die later voor vele problemen zou leiden. Zo kwam deze serie naar HTM. In Nederland was HTM een koploper, en met trots.! De zware Deutz motor was uiterst betrouwbaar maar had als nadeel dat deze nogal luidruchtig was. De wagens reden na hun introductie veel op lijn 4. Naarmate de tijd verstreek kwamen er steeds meer klachten voor dit geluid van de bussen, vooral uit het Segbroek gebied. Men ervaarde het als uiterst storend. De mensen in de werkplaats kregen toen de opdracht om het geluid wat terug te doen dringen en aanpassingen te maken. Dat leverde leuke foto’s op van diverse Neoplan bussen met vreemde bulten op het motorluik.

Een leuke foto van de ‘715’ tijdens een excursierit van belangstellenden.
De voorruit, zoals al eerder gememoreerd, begon al snel problemen te vertonen. Doordat de middenstijl in de voorruit was verwijderd had ‘men’ verzuimd om de beide zijstijlen te versterken. Met het feit dat deze Neoplan wagens ook nog eens alleen op het rechter voorwiel knielden, ontstond er veel spanning in de opbouw. De voorruit uit een geheel, zwaar in gewicht begon in de sponning te schuiven en sneed langzaam maar zeker het ruitenrubber door de midden waardoor er te veel ruimte ontstond. Het gebeurde dan wel eens dat als een chauffeur naar een halte kwam en remde, dat de grote voorruit spontaan naar buiten op het wegdek viel. Dit probleem werd zo groot dat men moest overgaan tot een ingrijpende modificatie, er werd een extra wat krappere raamstijl aangebracht om dit euvel te voorkomen. Kortom, de Neoplan was best wel een goede bus echter voor lange chauffeurs minder aantrekkelijk.
In die tijd zagen we de rode DAF- bussen langzaam maar zeker in aantal vermideren. HTM besloot over te gaan tot de aanschaf van 40 Mercedes O-405N met lagevloer. In de zeventiger jaren had HTM al eens proef gedraaid met een Mercedes geledebus die voor enige dagen in bruikleen was gegeven en waarvan we een foto hebben die u hier kunt bekijken. Deze serie bussen waren (en zijn nog bij het schrijven van dit verhaal) zeer goede bussen, snel, geluidarm, een prettige zit voor de chauffeur en gebruiksvriendelijk. Een typische eigenschap bij dit type bus was de wat slappe vering iets dat niet bij iedereen in de smaak viel. Toch kunnen we stellen dat de Mercedes een goede keus is geworden. Zo verdwenen de rode DAF-bussen uit het straatbeeld en domineerde het HTM- gebroken wit de Residentie.

Wederom in die tijd werd er gesproken over de aanschaf van 15- en/of 18- meter bussen. In het overleg werd er veel over gesproken. Zo ontvingen we van Neoplan een tweetal 15- meter bussen, met een tendemstel en een stuurbare achteras. Deze achteras zou veel storingen opleveren waardoor de wagens veel in de werkplaats te vinden waren. De ‘650’ was een bus uitgevoerd met de MAN dieselmotor. De ‘651’ had een watergekoelde Deutz krachtbron. Voor het rijden met deze wagens werd een groep chauffeurs opgeleid en zo kwamen deze lange bussen op de lijndienst terecht. Mede vanwege de vele storingen was de animo voor het rijden met de 15- meterbus tanende. Zo kwam het dat ik nog lange tijd met de ‘650’ mijn dienst op lijn 23 uitvoerde. Persoonlijk had ik weinig problemen met deze bus. De wagen reed perfect, heel stabiel en bovenal erg gebruiksvriendelijk. Maar van de een op de andere dag waren de beide 15- meter bussen van het toneel verdwenen.! HTM had namelijk gekozen voor geledebussen, 18 meter lengte die gebouwd zouden worden door busbouwer Den Oudsten in Woerden. Ook in die tijd wist HTM vijf bijna nieuwe Den Oudsten bussen in het Duitse Regensburg naar Den Haag te krijgen. Deze bussen waren geen lagevloer wagens en werden destijds op de nog bestaande lijn 33, van Leidschendam – Naaldwijk v.v. ingezet. Dit werd de serie ‘671 t/m 675’, een heel ander soort bustype dat we toen gewend waren. Toen lijn 33 over ging naar Connexxion vertrokken deze wagens naar dochteronderneming HTM-Specials.
HTM had dus besloten om Den Oudstenbussen aan te schaffen Er werden naast de geledewagens ook 12- meter bussen aangekocht. Heden ten dage zijn dit de hoofdrolspelers in Den Haag. Toch moest men nadenken over een eventuele opvolger voor deze bussen. Berkhof in Heerenveen kreeg de opdracht een bus te ontwikkelen op basis van Den Oudsten. Het werd echter een heel ander soort bus dan menigeen had verwacht mede om het feit dat via propaganda er op werd gewezen dat de nieuwkomers heel veel van de Den Oudsten zouden hebben.

De Mercedes O-405N is een heel fijne bus om mee te rijden zoals Bart R. achter het stuur bevestigd.
Het resultaat was helaas anders, voor vele chauffeurs een weinig prettige bus om mee te werken. Deze Berkhof Diplomat heeft veel geavanceerde snufjes die op hun beurt ook veel storingen geven. De gedachte was dat dit type bus DE stadsbus voor heel Nederland zou moeten worden. Maar Nederland had weinig tot geen belangstelling voor deze opmerkelijke wagens. Alleen het Koninklijke huis verkreeg een verbouwde ‘proto’ om de oude Den Oudsten te vervangen.

De Den Oudsten bussen vormen nog steeds de belangrijkste steunpilaren van het HTM vervoer in Den Haag.
Andere soorten bussen bij HTM
Bij HTM hebben in de loop der tijden heel wat vreemde bussen gereden. Vroeger hadden we twee kleine Mercedes busjes in huur voor het gebruik op lijn 35. Het waren leuke busjes die ook wel eens op de personeelsdiensten werden ingezet. Ook hadden we toen lijn 27 van het eindpunt van lijn 9 aan de Lozerlaan/Melis Stokelaan naar Wateringen. In eerste instantie werd van Neoplan een uit Polen gehuurde bus verkregen met een voor die tijd hypermoderne uitstraling. Het was een razend snel wagentje en prettig om mee te rijden. Echter werd de ‘660’ vervangen en wist HTM de hand te leggen op twee kleine Neoplan bussen met een MAN-motor. Deze bussen kregen de nummers ‘661 en 662’. Geheel in HTM stijl uitgevoerd werden ze ingezet op lijn 27 en voor aflossingen op de lijn. Maar zoals het gaat, lijn 27 werd opgeheven en deze busjes verdwenen weer en later vonden we ze in Polen terug.
Graag willen we dit verhaal afsluiten met de voor ons meest teleurstellende ontwikkeling uit mijn HTM bestaan. Nu is het wel zo dat als je iets binnen HTM wilt doen dat meestal gepaard gaat met vallen en opstaan. Maar laten we even teruggaan naar de tijd van het ontstaan van de ‘Royal Tour’, de ‘Museumbus’ en het prille begin van het groepsvervoer. Ruurd Berendes en ik hadden in het Safaripark Beekse Bergen oude GEVU- bussen gezien die weliswaar iets korter waren maar heel veel weg hadden van de oude geel-groene HTM Kromhout- en AEC bussen. Het idee ontstond om te proberen zo’n bus naar Den Haag te krijgen om deze in de oude HTM- kleuren te zetten en de wagen dan voor allerlei promotie doeleinden te gaan gebruiken. Er bleek veel animo voor dit plan te bestaan en zodoende gingen we van start. We legden contacten met de eigenaar van deze bussen, de heer Küpers in Hilvarenbeek. Na diverse ontmoetingen kwamen we overeen om een buitendienst gestelde CSA-I ‘245’, een wagen geheel opgeknapt te ruilen voor een van die oude GEVU bussen. Samen met Cees van der Veen van de werkplaats, een wagenmaker en een monteur, togen we naar Hilvarenbeek. Daar werd de ‘deal’ gesloten en kwamen we in bezit van de eerste in tijger kleuren gezette bus.

Door een monteur en de wagenmaker werd een inspectie uitgevoerd en konden we de betreffende wagen mee naar Den Haag nemen. Zoals al geschreven was de bus bont geschilderd zoals gebruikelijk was in het Safaripark. Een leuke anekdote was dat we onderweg naar huis werden aangehouden door een motoragent. Deze gezagdrager was totaal van zijn stuk gebracht en dacht dat wij de bus hadden ontvreemd. Maar na alle formaliteiten te hebben overlegd zag je meneer agent weer opbloeien en werd zelfs enthousiast bij het horen over onze plannen met deze bus. Een hartelijk afscheid en een goede reis wensend vertrok de motoragent geheel in z’n nopjes.

Eenmaal in Den Haag werd al snel aan de wagen gewerkt. Intussen was een tweede wagen van het zelfde type aangeschaft om als onderdelen leverancier te gaan dienen. De eerste wagen kreeg al snel een wagenparknummer opgespeld en werd de ‘606’. De motor werd er uit gehaald. Speciale onderdelen en oliën werden besteld en van de ‘606’ werd de beplating verwijderd. Toen alles kaal was en met hardboard werd dicht gemaakt werd de hele bus gezandstraald zodat men met een schone lei de wagen weer kon opbouwen. Het front kreeg weer een oorspronkelijke HTM uitstraling. De Leyland motor was in die jaren zo goed gebleven dat er nauwelijks iets aan gedaan hoefde te worden. Maar dan…. Zonder enig overleg, zonder zichtbare aanleiding werd het project stilgezet en verdween de half afgewerkte bus naar sloper Mulder aan de Viaductweg. Nooit heeft iemand ons iets laten weten over deze merkwaardige- en bovenal teleurstellende stap. Van de tweede bus werd nog snel het front afgezaagd en die verdween naar het museum. Het was voor ons het zelfde als een klap in het gezicht. Er was een tijd aangebroken dat niemand ooit nog iets over dit gestrande project mocht praten. Het heeft wel een geweldige deuk opgeleverd in de relatie met HTM en voor mij was ook de tijd aangekomen om me uit het overleg te doen treden. Vallen en opstaan was in die tijd de enige mogelijkheid om te volharden.!

We hopen u een doorkijkje te hebben gegeven over de bussen, de mensen en het bedrijf, een tijd van bijna 36 jaar. Van een oude, tamelijk conservatieve periode naar een moderne organisatie onderhevig met aanbestedingsperikelen waar de concurrentie altijd op de loer ligt, herbergt veel geschiedenis. In al die jaren heb ik veel geschreven over HTM, in het personeelsblad, in HET AUTOBUSNIEUWS, in kranten en zelfs in 15 boeken. We hebben boeken gemaakt op 60 jaar Autobusdienst HTM, de donkerste jaren van de Autobusdienst en een geheel gedigitaliseerde herziene uitgave van de Autobusdienst HTM in de jaren 1936 – 1950. Kortom we hebben ondanks alles HTM een warm hart toegedragen en nu de eindstreep gaat naderen moeten we die geschiedenis vastleggen zodat onze nieuwe generatie eens kan terugkijken naar de tijd van de mensen die zij hebben afgelost.

In al die jaren hebben we veel, heel veel zien veranderen. Vroeger was HTM een soort familiebedrijf waar je als semi-ambtenaar voor de rest van je leven onder dak was. De garage was een grauwe plaats met een bandenhok, een enkel kantoortje met slechte verlichting en werden de bussen nog door een team wagenwassers met de hand schoongemaakt. In de loop der tijd veranderde de structuur, de afdelingen werden opgesplitst, de garage werd opgefleurd, het bandenhok verdween en een kantoren complex kwam er voor in de plaats. Tegenwoordig werkt HTM zakelijk, het ‘moedergevoel’ is bijna verdwenen en de chauffeur werkt nog geïsoleerder dan destijds. Tegenwoordig zijn onderwerpen als agressie, aanbesteding, zakelijk de items waar we mee moeten leren leven, onzekerheid staat hoog in het vaandel en hangt als het zwaard van Damocles boven ons. De toekomst zal het leren maar we hebben een stukje geschiedenis van een van de beste openbaar vervoerbedrijven van Nederland kunnen vastleggen. Met inzet en enthousiasme moet het mogelijk zijn om HTM weer duidelijk op de kaar te zetten. De toekomst moet het uitwijzen.!

Toch is het soms nuttig om eens terug te kijken naar het verleden. Ooit vertelde een leidinggever ‘ je moet het verleden laten rusten en je richten op de toekomst’. Dat is tegenwoordig een achterhaalde visie. Om een toekomst te bouwen moet je alles weten over het verleden en daar is men wel achtergekomen. Wij adviseren een ieder die maar iets gemeen heeft met het verleden te kijken in onze rubriek ALBUMS, Bart R……. Zeker is aan te bevelen om het digitale boek ‘De laatste bus op Dolle Dinsdag’ te lezen om te begrijpen hoe HTM- ers het in de oorlogsjaren het moeilijk hadden. In die bewogen jaren hadden onze ‘voorgangers’ helemaal geen zicht meer op de toekomst. Toch hebben die mensen bijgedragen aan de tijd die we nu in vrijheid mogen beleven, hoe moeilijk soms ook.! Als we al deze zaken tegen elkaar zouden moeten wegstrepen dan hebben we het nog niet zo slecht en daar zou een aanbesteding ook niet veel verandering in kunnen brengen.
We hebben dit verhaal in twee delen samengesteld, een fotoboek opgenomen over de bussen in al die jaren. We hebben een tweede fotoboek samengesteld speciaal over de Neoplan omdat het de eerste lagevloerbus was die HTM in dienst heeft gehad.

KLIK HIER voor het fotoalbum.